Hanbeli Mezhebi Nedir

1-)İslamiyette Ehl-i sünnet itikadı üzerine olan ameldeki dört hak mezhebden biri. Diğerleri; Hanefi, Şafii, Maliki mezhebleridir. (Bkz. İlgili maddeler)

Allahü teala, bütün Müslümanlardan aynı imanı istemektedir. İslamiyette imanda, itikadda tefrikaya (ayrılığa) kesinlikle izin verilmemiştir. Resulullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimizin inandığı ve bildirdiği ve Eshab-ı kiramın naklettiği gibi iman eden Müslümanlara Ehl-i sünnet ve’l-cemaat veya kısaca “Sünni” denir (Bkz. Ehl-i Sünnet).

Sünni büyük İslam müctehidleri tarafından Kur’an-ı kerim ve hadis-i şeriflerde hükmü açıkça bildirilmemiş olan ibadetlerin ve günlük muamelelerin tarifinde ve yapılışında her bir müctehid tarafından farklı ictihadlarla gösterilen ve Allahü tealanın rızasına kavuşturan yollara “ameli mezhebler”, bu yolu gösteren İslam alimine de “mezheb imamı” denilmiştir. Mezheb imamı olan büyük İslam alimlerinin aralarındaki böyle ictihad ayrılıklarına dinin sahibi izin vermiş ve bu hal her zaman ve her yerde Müslümanların İslamiyete dosdoğru uymalarını temin ederek, Müslümanlar için rahmet olmuştur (Bkz. Mezheb, İctihad). Nitekim hadis-i şerifte; “Âlimlerin (müctehidlerin) mezheblere ayrılması rahmettir.” buyrulmuştur.

Hanbeli mezhebi, büyük İslam alimi ve mezheb imamı olan Ahmed bin Hanbel’in yoludur (Bkz. Ahmed bin Hanbel). Ehl-i sünnet itikadında olan Müslümanlardan amellerini, ibadetlerini bu mezhebin hükümlerine uyarak yapanlara “Hanbeli” denir.

Hanbeli mezhebinin kurucusu: Bu mezhebin kurucusu, İmam-ı Ahmed bin Hanbel’dir. 780 (H. 164) de Bağdat’ta doğmuş, 855 (H.241) te orada vefat etmiştir. Hadis ve fıkıh ilimlerinde zamanının bir tanesiydi. İlmi ve kemali çok yüksekti. Üç yüz bin hadis-i şerifi ezbere bilirdi. Öldüğü zaman cenaze namazını yüz kırk bin kişi kıldı.

Hanbeli mezhebinde takib edilen usul: Ahmed bin Hanbel’in talebelerinin ve kendisine sual soranların müşkillerini hallederken, ortaya koyduğu ve takib ettiği usuller, Hanbeli mezhebinin temel kaideleri olmuştur. İmam-ı Ahmed bin Hanbel, rahmetullahi aleyh, dini müşkillerin hallinde sırasıyla şu kaynaklara başvurmuştur:

1. Kitap ve sünnet: Bütün müctehidler gibi Ahmed bin Hanbel de bir işin nasıl yapılacağını Kur’an-ı kerimde açık olarak bulamazsa, hadis-i şeriflere bakar, bunlarda bulabilirse ona göre hüküm verirdi.

2. İcma ve sahabe kavli: Hadis-i şeriflerde de açıkça bulamadığı bir iş için, icma var ise, öyle yapılmasını bildirirdi. İcma, Eshab-ı kiramın hepsinin aynı suretle yapması veya söylemesi demektir. İcmaya “sözbirliği” de denir. Eshab-ı kiramdan sonra gelen Tabiinin de icmasını delil, senet kabul etmiştir. Sahabe kavli (sözü, ictihadı) bulunan bir meselede, kendi ictihadına göre hüküm vermezdi. Sahabenin sözüne göre hüküm verirdi. Hatta, sahabe sözü bulamadığı hususlarda, Tabiinin büyüklerinden olan müctehidlerin ictihadını, kendi re’yine tercih ederdi.

3. Bir mesele hakında, Sahabe veya Tabiine ait bir re’y (ictihad) bulamazsa, zayıf ve mürsel hadislerle amel eder, ona göre hüküm verirdi. Zayıf hadisin de, sahih hadisin bir çeşidi olduğunu göz önünde tutardı. (Bkz. Hadis)

4. Kıyas: İmam-ı Malik’in “Rivayet yolu”nu ve İmam-ı A’zam’ın “Rey ve Kıyas yolu”nu almış ise de, pekçok hadis-i şerif ezberlediğinden, önce hadis-i şeriflerin birbirini kuvvetlendirmesine bakarak ictihad etmiştir (Bkz. Kıyas, İctihad). İctihadda bu usul, sadece Ahmed bin Hanbel’e aittir.

Hanbeli mezhebinin alimleri ve yazılan eserleri: Hanbeli mezhebinde birçok alim yetişmiştir. Bu alimlerin başında, Ahmed bin Hanbel’in kendi oğulları Salih ve Abdullah gelmektedir. Ebu Bekir el-Esrem, Abdülmelik el-Meymuni, Ebu Bekir el-Mervezi, Harb bin İsmail, İbrahim bin İshak el-Harbi gibi alimler, Ahmed bin Hanbel’in bizzat kendisinden fıkıh ilmini öğrenmişlerdir. Bu mezhebin esasını yaymak hususunda üstün gayret gösteren alimlerden biri de Ebu Bekir el-Hallal (ölm. 311 H.)dir. Seyyid Abdülkadir Geylani de, Hanbeli mezhebinin esaslarını yayan alimlerdendir.

Ahmed bin Hanbel’in El-Müsned’i en meşhur eseridir. Oğlu Salih, çeşitli kimselere yazdığı (Mektuplar)la babasının mezhebini yaymıştır. Abdülkadir Geylani Futuhul Gayb ve Günyetüt-Talibin kitapları ile, Abdurrahman el-Cezeri’nin Kitabül-Fıkhı alel Mezahibil-Erbaa’sında, bu mezhebin esasları en geniş şekilde açıklanmaktadır. El-Mugni, El-İkna, Bülugul-Emani adındaki eserler de Hanbeli fıkhı üzere yazılmıştır.

Hanbeli mezhebinin yayılması: Bu mezhep, Şam ve Bağdat taraflarında çok yayılmıştı. Şimdi azalmıştır. Arabistan’da da mensupları vardı.

Bugün Arabistan Yarımadasında bulunan Vehhabilerin bir kısmı kendilerine Hanbeli demektedirler. Vehhabiliğin bozuk inanışlarının kaynağı olan İbn-i Teymiyye ve bunun yolunda yürüyen İbn-i Cevziyye’nin de Hanbeli olduğu iddia edilirse de gerek İbn-i Teymiyye ve İbn-i Cevziyye, gerekse Vehhabilerin inançları, amelleri incelendiğinde, Hanbeli mezhebinden ayrıldıkları ve bu mezheble bir bağlılıkları olmadığı görülmektedir. Bu bakımdan “Hanbeli mezhebindeyiz” diyen Vehhabilerin bu mezheple alakalarının olmadığı açıkça ortadadır. Vehhabilik, Ehl-i sünnete uymayan bozuk yollardan biridir. (Bkz. Vehhabilik)

2-)İbadetlerin en kıymetlisi, farz-ı ayn olanlardır. Farzlardan sonra en kıymetlisi, Şafii mezhebinde sünnet namazlar, Hanbeli mezhebinde cihad (Allah yolunda harb etmek), Hanefi ve Maliki mezheblerinde ise ilim öğrenmek ve öğretmek ve sonra cihaddır. (M.Tahir Sünbül Mekki)

Âlimlerin çoğuna göre altın ile gümüş her ne hal ve şekilde olursa olsun, her ne niyetle saklanırsa saklansın zekatı verilir. Hanbeli mezhebinde kadınların zinet (süs) olarak kullandıkları altının ve gümüşün zekatı verilmez. (Alaüddin-i Haskefi, Abdurrahman Ceziri)

Bu bilgi faydalı oldu mu ?