Melekut Alemi Nedir

1-)MELEKÛT ÂLEMİ



Ruhların ve nefislerin makamı olan alem. Aynı anlama gelmek üzere gayb alemi, batın alemi, emir alemi, lahuti alem tabirleri de kullanılır. Melekut; mülkiyet, kudret, hükümdarlık, büyüklük anlamlarında gerçek tasarruf gücünü ifade eden, mübalağa sığasında bir kelimedir. Kelimede bulunan "vav" ve "te" harfleri zait olup, mübalağayı vurgulamak üzere kullanılmışlardır. Melekut kelimesi Kur'an-ı Kerim'in çeşitli ayetlerinde geçmektedir: "De ki: Her şeyin melekutu elinde olan kimdir?" (el-Müminun, 23/88); "Yerin ve göklerin melekutuna bakmıyorlar mı?"(el-Araf, 7/185; ayrıca bk. el-En'am, 6/75; Yasin, 36/83).

Melekut tabiri, yakın anlamlara gelmek üzere hem mutasavvıflar hem de İslam filozofları tarafından kullanılmıştır. Fakat daha çok bir tasavvuf terimi olarak geçmektedir.

"Gerçek tasarruf" anlamında melekut, bir tasavvuf ıstılahı olarak sıfatlar, özellikle ilahi sıfatlar için kullanılır. Allah'ta, sıfatları vasıtasıyla tasarrufta bulunmak üzere bir melekut vardır. Allah, kainat üzerindeki tasarrufunu sıfatları aracılığıyla gerçekleştirir. Bu nedenle, tasarrufun gerçekleşmesinde vasıta durumunda bulunan sıfatlara, bu anlamda, melekut demek mümkündür. Allah'ın ezeli sıfatları için sözkonusu olan melekuta, en yüce melekut (el-melekutü'l a'la), bunların dışında kalanlarda sözkonusu olan melekuta ise el-melekutü'l-edna denmiştir (et-Tehanevi, Keşşafu Istılahati'l-Fünun, İstanbul 1984, II/1339).

Melekut alemine gelince; temelini Platoncu alem tasavvurunda bulunan bu kavram, bünyesine Yeni-Platoncu bir yorumu da katarak, İslam ve Hristiyan düşünürleri tarafından geliştirilen alem şemalarında da yerini almıştır. Platoncu alem tasavvuru; gelip geçici olan, zaman ve mekanla kayıtlı, gerçek varlığın gölgesi durumunda bulunan duyular alemi (alem-i şehadet) ile; duyular üstü, zaman ve mekanla sınırlı olmayan, gerçek varlıkların bulunduğu ideler alemi (alem-i misal, alem-i gayb) olmak üzere iki çeşit alem varsaymaktadır.

İlahi dinlerin alem tasavvurlarına da uyan bu görüş, Yahudi, Hristiyan ve İslam alimlerince de, kendi alem görüşlerine bir çerçeve olarak, kabul edilmiştir. Kur'an-ı Kerim de, gayb alemi ve şehadet alemi olmak üzere, genel olarak, iki alem kabul etmektedir. Bu durumda, insanın duyularına ve bir noktaya kadar tasarrufuna verilmiş şehadet alemi (görünürler alemi)ne karşı; tamamen Allah'ın tasarrufu ve bilgisi altında bulunan bir de gayb alemi vardır.

Mutasavvıflar var olan her şeyi zahir, batın ve ceberut olmak üzere üçe ayırmaktadırlar. Bu üç kısım da, üç çeşit alemdir. Âlem-i şehadet, alem-i melekut, alem-i ceberut.

Âlem-i şehadet, kevn ve fesata tabi olup, duyularımız tarafından idrak olunan, içinde yaşamakta olduğumuz şu alemdir. Bir dereceye kadar insan tasarrufuna verilmiş bulunan bu alem, zaman ve mekanla sınırlı olup, kevn ve fesata tabidir. Bu alem için, halk alemi, his alemi ve mülk alemi tabirleri de kullanılmıştır. İslam filozofları bu alem için daha çok, "ayaltı alemi" tabirini kullanmışlardır.

Âlem-i ceberut, şehadet alemiyle taban tabana zıt vasıflara sahip olan bir varlık mertebesini ifade etmektedir. Âlem-i şehadet ve alem-i melekuttan tamamen münezzeh olan bu alem, Allah'ın ezeli varlığına delalet eder (Tehanevi, a.g.e., II/1339, 1054; Seyyid Şerif Curcani, et-Tarifat, s. 155).

Melekut alemi, duyular alemi ile ceberut alemi arasında orta bir varlık mertebesini ifade etmektedir. Allah'ın cisimlerle ilgili sıfatları bu alem ile ilgilidir. Şehadet aleminin aksine, bu alemde zaman ve mekanla sınırlı olma, gelip geçicilik olma ve bozulma gibi menfi özellikler yoktur. Beşeri ve semavi nefislerin makamı olan bu alem, şehadet alemi ile ceberut alemi arasında irtibatı sağlamaktadır (Tehanevi, a.g.e., II, 1339, 1054).

Filozof el-Farabi, Kitabu'l-Fusus adlı eserinde "ehadiyet alemi", "emir alemi" ve "halk alemi" olmak üzere üç çeşit alemden söz etmektedir. Ona göre, meleklerin yeraldığı emir alemi, Allah Teala ile halk alemi, yani yaratıkların bulunduğu alem arasında orta bir noktada bulunmaktadır. Emir aleminde bulunan melekler, Allah'tan almış oldukları vahyi peygamberlere bildirirler. Farabi, diğer eserlerinde emir alemi yerine, akıllar alemini, özellikle de bu akılların sonuncusu olan Faal aklı koymakta ve onun melekut derecesinde bulunduğunu ifade etmektedir. Öyle görünüyor ki, Farabi'ye göre, melekut mertebesi, meleklerin, başka bir ifade ile akılların bulunduğu bir mertebedir (el-Farabi, Kitabu'l-Fusüs, Haydarabad 1345, s. 6, es-Siyasetü'l-Medeniyye, Haydarabad 1346, s. 3).

Yaşar K. AYDINLI

Bu bilgi faydalı oldu mu ?