Tenzihi Sıfatlar Nedir

1-)TENZÎHÎ SIFATLAR



Cenab-ı Allah'ın her türlü noksanlıktan münezzeh olduğunu ve mahlukatına benzemekten beri olduğunu ifade eden itibari sıfatlar. Bu sıfatlar, sıfat-ı sübutiyye gibi hakiki, vücudi ve Cenab-ı Hakk'ın zatıyla kaim manalar olmayıp O'nun noksanlıklardan münezzeh olduğunu ifade etmeye yarayan tabir ve kavramlardır. Tenzihi sıfatlara, es-Sıfatü's-Selbiyye, es-Sıfatü't-Tenzihiyye ve tenzihat da denilir .

Tenzihi sıfatlar, Allah Teala'dan, O'nun zatına layık olmayan ihtiyaç, hudus, imkan ve başkasına benzemek gibi her türlü noksanlığı selbettiği, yani nefy edip kaldırdığı için es-Sıfatü's-Selbiyye diye de isimlendirilir.

Cenab-ı Allah'ı noksanlıktan tenzih eden sıfatlar sayılamayacak kadar çoktur. Mütekellimin, Kur'an-ı Kerim'den istifade ederek bunları beş esasta toplamıştır.

1- Kıdem: Allah Teala'nın varlığının başlangıcı olmaması, ezeli olması demektir. Onun hakkında kıdem ve ezeliyyet vacib (zorunlu) ve bunun zıddı olan hudus muhaldir.

2- Beka: Allah Teala'nın varlığının ebedi ve devamlı olması ve sonu olmaması demektir. Kıdem ve Beka, vacib lizatihi ve vacibü'l-vucud olan Allah'ın zorunlu özelliklerindendir. Fena ve yokluk, Allah Teala hakkında muhaldir.

3- Muhalefetun li'l-havadis: Allah Teala'nın zat ve sıfatlarında hiçbir şeye benzememesidir. Başka şeyler mümkün, varlıklarında muhtaç, hadis ve fanidirler. Cenab-ı Hakk ise vacib lizatihi (zatından dolayı varlığı zorunlu) ihtiyaçsız, ezeli ve ebedidir. Her şey O'na muhtaçtır. Yüce Allah mümkün olan varlıkların bütün özelliklerinden münezzehtir. Şöyle ki, Allah Teala, cisim özelliği olan şekil ve suretlerden münezzehtir. Çünkü şekilli ve suretli olan şeyler nihayetlidir, hudutludur, ölçülebilir. Cenab-ı Allah ise mahdud ve muayyen olmadığı gibi sonlu da değildir. O'nun cinsi ve nev'i yoktur Allah Teala, eşyanın özelliklerinden renk, koku, tad, sıcakIık, soğukluk, ıslaklık, kuruluk, sertlik, yumuşaklık, gevşeklik gibi keyfiyet ve vasıflarla vasıflanmaktan da münezzehtir. Bütün alimler, O'nun hissi lezzetler, kin, hüzün, korku, sevinç ve bunların benzeri gibi nefsani keyfiyetler ile de vasıflanmadığında ittifak etmişlerdir. Hulasa, Allah Teala'ya zatında benzeyen veya O'nun zatının yerini tutan hiçbir şey olmadığı gibi, O'nun sıfatlarını veya bunların bir kısmını taşıyan ve sıfatlarının yerini tutan hiçbir şey de yoktur: "O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. O her şeyi işitici ve görücüdür" (eş-Şura, 42/33).

4- Kıyam bi zatihi (Kıyam bi-nefsihi): Cenab-ı Allah'ın, varlığında ve varlığının devamında hiçbir şeye, zamana ve mekana muhtaç olmayarak zatı ile kaim olması ve her türlü ihtiyaçtan münezzeh olması demektir. Şöyle ki, Cenab-ı Allah araz değildir.

Çünkü araz, renk, koku ve tad gibi bizatihi kaim olmayıp varlığında kendisini taşıyan bir cisme ve mekana ihtiyaç duyandır. İhtiyaç ise hudus ve imkan alametidir. Araz baki değildir. Cenab-ı Hakk ise vacibü'l-vücud olup varlığında ihtiyaçsız, ezeli ve ebedidir. Allah, cisim olmadığı gibi cisimlerden bir cüz ve parça da değildir. Cisimler atomlardan mürekkeptir ve atomlarına muhtaçtır. Cisimler ve atomlar boşlukta yer tutarlar. Cenab-ı Bari ise cüz ve atomlardan mürekkeb olmadığı gibi mekandan da münezzehtir. Yüce Allah eşyaya hülul etmekten ve eşyanın içine nüfuz edip girmekten de münezzehtir. Çünkü bu takdirde Allah'ın zatı, eşyanın mahiyeti ile birleşmiş olur. Allah vacibtir. Eşya mümkündür. Vacible mümkinin birleşmesi çelişik ve batıl olur. Başka bir açıdan Allah'ın başka bir şeyle birleşmesi de muhaldir. Çünkü birleşme halinde iki varlık baki kalırsa, Allah bir olduğu halde iki olur veya iki parça olur. Eğer ikisi de mahiyetlerini kaybederek yok olur ve başka bir şey ortaya çıkarsa, bu da muhaldir. Çünkü Allah'ın zat ve sıfatları değişmez. Biri yok olup diğeri baki kalırsa, yine birleşmemişlerdir. Baki olan yok olanla birleşmez. Allah'la alemin bir olduğunu, yani Allah'tan başka alem, ve alemden başka Allah olmadığını iddia eden Pantheisme görüşü batıldır. Alem fanidir ve varlığında Allah'a muhtaçtır. Allah varlığında aleme muhtaç değildir. O zeval bulmayan bakidir.

Yüce Allah bir yere girse, girdiği yer ve eşya ile sınırlanmış ve mekan tutmuş olur. Onun mekana ihtiyacı yoktur. Zaman da böyledir. O'nun üzerinde zamanda cari olmaz. Mekan ve zaman yokken O'nun yaratması ile meydana gelmişlerdir. O, zaman ve mekan üstüdür.

5- Vahdaniyet: Allah Teala'nın, zat, sıfat ve fiillerinde bir ve tek olması; ortağı, benzeri olmaması demektir. Yani yüce Allah zat ve sıfatlarında tektir. Yegane halık (yaratıcı) ve hakiki müessir O'dur. O'ndan başka ma'bud, ibadete layık olan başka bir zat ve nesne yoktur.

Kur'an-ı Kerim'in bazı ayetleri ile bir kısım hadislerde Allah'ın tenzihi sıfatları ile uyuşmayan vech, yed, ayn, meci' (gelmek) ve istiva gibi (bkz. Sıfat-ı ilahiyye) müteşabih bazı sözler varid olmuştur. Haşeviyye (nasların sadece zahirine bağlananlar), müşebbihe ve mücessime'nin, bu ayet ve hadislerle istidlal ederek Cenab-ı Hakk'a, yön, cisimlik, organlar, şekil ve suret isnad etmeleri, duyularla hissedilmeyen ve müşahede edilemeyen Allah Teala üzerine duyularla hissedilen eşyanın hükümlerini vermektir ki bunun batıllığı çok açıktır.

Selef-i salihin, kat'i delillerle Yüce Allah'ın noksanlıklardan, hudus, acz, ihtiyaç ve imkan alametlerinden münezzeh olduğunu ve O'nun hiçbir şekilde mahlukatına benzemeyeceğini bildikleri için, bu müteşabih sıfatları, teşbihsiz, tecsimsiz, temsilsiz ve keyfiyetinin nasıl olduklarını Allah'a havale ederek kabul etmişler ve bunlar hakkında yanlış yoruma düşme korkusuyla te'vile gitmemişlerdir. Kelamcıların müteahhirini ise, cahillerini önlemek için bu haberi sıfatlar denilen muteşabih sözleri, O'nun tenzihi sıfatlarına uygun bir şekilde te'vil etmişlerdir. (Bkz. Sıfat-ı ilahiyye)

Muhiddin BAĞÇECİ

Bu bilgi faydalı oldu mu ?