Yargıtay Nedir

1-)Alm. Kassations (gerichts) hol (m), Revisionsgericht (n), Fr. Cour (f) de Cassation, İng. Supreme Court of Appeal. Temyiz mahkemesi. Yargıtay; adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin, son inceleme yeridir. Kanunla belirtilen davalara ise ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. İslam Adliye Teşkilatında ilk derece mahkemelerinin vermiş olduğu kararlar, kaziye-i muhkeme (kesin hüküm) teşkil ettiklerinden, istinaf mahkemeleri bahis mevzuu değildir. Bununla birlikte şekil yönünden temyiz yolu açıktır. Verilen karar ve hükmün ihtiva ettiği hal tarzının kanunlara uygun olup olmadığı, davanın bakılmasında muhakeme usulü kaidelerine riayet edilip edilmediği hususu, şekil yönünden tetkik edilir, hukuka yani kitap, sünnet ve icmaya aykırı bir hüküm bozulur ve davaya yeni baştan bakılırdı. Halife hazret-i Ömer ve hazret-i Osman zamanlarında hac mevsimlerinde, Mekke’de temyiz mahkemeleri kurulurdu.

Osmanlı Devletinde, 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar, temyiz mahkemesi yoktur. Yargıtayın ilk kuruluşu 1868 olarak kabul edilmektedir. Ancak, daha önceleri mevcut olan Fetvahanenin bir Temyiz Mahkemesi sayılması mümkün olabilir. Temyiz Mahkemesi hüviyetinde ilk mahkeme, Divan-ı Ahkamı Adliye adıyla 6 Mart 1868 (11 Zilhicce 1284) de padişah fermanıyla kuruldu. Buna 1877 (H.1294) yılında Mahkeme-i Temyiz adı verildi. O tarihlerde, yeni kabul edilen hukuk ve ceza usul kanunları ile Temyiz Mahkemesi yeni bir çalışma düzenine kavuşturuldu. İstanbul’da kurulan bu yüksek mahkeme, Osmanlı Devletinin sona ermesine kadar görev yaptı.

Osmanlı Devletinin son günlerinde, Ankara Hükümetince ayrıca Sivas’ta bir Temyiz Heyeti kurulmuştur. Cumhuriyet ilan edilince de Eskişehir’e nakledilerek, Temyiz Mahkemesi adı verilmiştir. 1227 sayılı kanunla yeniden düzenlenmiş; 10 Haziran 1935 gün ve 2769 sayılı kanunla Ankara’ya taşınmıştır.

Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hakim ve cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ve gizli oyla seçilir.

Yargıtay Birinci Başkanı, birinci başkan vekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından, Yargıtay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla, dört yıl için seçilirler; süresi bitenler yeniden seçilebilirler.

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı ve Cumhuriyet Başsavcı Vekili, Yargıtay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.

Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, başkan, başkan vekilleri, daire başkanları ve üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcısı veCumhuriyet Başsavcı Vekilinin nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir (1982 Anayasası mad. 154).

Yargıtay, yurt çapında yapılan hukuk uygulamasında, birliği sağlayan bir yüksek mahkemedir. On beşi hukuk, dokuzu ceza dairesi olmak üzere toplam yirmi dört daireden meydana gelir. Bu daireler önceden yapılan iş taksimine göre sulh ve asliye ceza mahkemeleri, sulh ve asliye hukuk mahkemeleri, ağır ceza mahkemeleri ve toplu asliye ticaret mahkemelerince verilen kararları; ilgili kanunda yer alan hükme göre, doğrudan doğruya veya müracaat üzerine, en yüksek yargı mercii olarak inceler. İlk ve son derece mahkemesi olarak Yargıtayın karar vereceği hususlar için başvurma doğrudan doğruya bu mahkemeye yapılır.

Dairelerin görev konuları önceden tespit edilmiştir. Ancak bunlardan herhangi birine, bir yıl içinde gelecek kişilerin çok fazla olması, dolayısıyla normal çalışma ile bitirilemiyeceğine kanaat hasıl olursa; bir daireye ait iş çeşidi, bir başka daireye verilebilir.

Yargıtay’da, Hukuk Genel Kurulu ve Ceza Genel Kurulu adı altında iki genel kurul vardır. Hukuk Genel Kurulu, birinci başkanının başkanlığında, hukuk, ticaret ve icra-iflas daireleri başkan ve üyelerinden kurulur. Bu kurul ilgili dairenin bozma ilamına karşı, ilk mahkemenin eski kararında ısrar etmesi halinde yeni bir temyiz isteği olursa, davayı kesin sonuca bağlar. Esas mahkemesi, bu karara uymak mecburiyetindedir. Ceza Genel Kurulu da, ceza daireleri başkan ve üyelerinin Yargıtay Birinci Başkanının başkanlığında toplanması ile meydana gelir. Ceza dairesince bozulmuş fakat ilk mahkemenin ısrar ettiği kararlara karşı, yapılacak temyiz müracaatı ile doğrudan doğruya temyize tabi konularda, Cumhuriyet Başsavcısının itirazlarını inceler ve karara bağlar. Yargıtay Hukuk daireleri ile Genel Kurulların ictihadları arasındaki farklılıkları ise Yargıtay Büyük Genel Kurulu çözüme bağlar. Bu kurul, Yargıtay Birinci Başkanı başkanlığında bütün daire başkan ve üyelerinden meydana gelir.

Askeri Yargıtay:

Askeri Yargıtay, askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir Ayrıca, asker kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Osmanlı Devletinde (1857 tarihli Fransız Askeri Ceza Kanunu esas alınarak) ilk defa 1244’te Askeri Ceza Kanunname-i Hümayunu ile, ilk derece mahkemelerinin verdiği hükümleri inceleyen bir askeri temyiz mahkemesinin kuruluşu gerçekleştirildi. Divan-ı harplerde verilen kararlara itiraz hakkı tanındı, fakat bunu da yine aynı mahkeme karara bağlıyordu. Divan-ı harp kararlarının bir üst derece mahkemesi tarafından incelenmesi 6 Nisan 1914’te çıkarılan Divan-ı Temyiz-i Askeriyenin Teşkilat ve Vazifeleri Hakkındaki Kanun-u Muvakkat ile gerçekleşti. Askeri Yargıtayın kuruluşu olarak bu tarih kabul edilmektedir. Bu kanunla İstanbul’da Harbiye Nezaretine bağlı bir Divan-ı Temyiz-i Askeri kurulmuştu. Bu mahkeme dört binbaşı ile üç daha yüksek rütbeli subaydan meydana geliyordu. Başkan, en aşağı kolordu komutanı yetkisinde bir subay olurdu 1916’da iki heyet haline geldi. Ayrıca on bir kişilik bir genel kurulu vardı.

Damad Ferid Hükümeti, 1920’de bu mahkemeyi dağıttı. Yerine Harbiye Nezareti Adliye-i Askeriyesine bağlı Heyet-i Temyiziyeyi kurdu. Bu heyet, mirliva (Tuğgeneral) rütbesinde bir başkan, üç binbaşı, iki sivil, bir savcı ve iki adli müşavirden meydana geliyordu. Tevfik Paşa Hükümeti de, Divan-ı Temyiz-i Askeri sistemini uygun buldu. Yirmi kişilik bu heyet 1922’ye kadar faaliyetini devam ettirdi.

20 Mayıs 1922’de 237 sayılı kanunla, Ankara’da Milli Hükümet tarafından Divan-ı Temyiz-i Askeri teşkilatı (İstanbul’dakinden ayrı olarak) kuruldu. Bir başkan (sivil), ikisi asker, ikisi de sivil dört üyeden meydana geldi. SonraKonya ve Daha sonra İstanbul’a taşındı. 22 Mayıs 1930’da 1631 sayılı kanunla Askeri Temyiz Mahkemesi kurulmuş oldu.

Askeri Yargıtay üyeleri, birinci sınıf askeri hakimler arasından Askeri Yargıtay Genel Kurulunun üyelerinin tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla, her boş yer için göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca seçilir.

Askeri Yargıtay Başkanı, Başsavcısı, İkinci Başkanı ve daire başkanları Askeri Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre tayin edilirler.

Askeri Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir (1982 Anayasası mad. 156).

Askeri Yargıtay, herbiri bir başkan ve dört üyeden meydana gelen dört daire ile bunların üstünde üç kuruldan meydana gelir: 1) Daireler Kurulu: İkinci Başkan başkanlığında daire başkanları ile Birinci Başkanın seçtiği on altı üyeden meydana gelir. 2) İctihatı Birleştirme Kurulu Birinci Başkanın başkanlığında, İkinci Başkan, daire başkanları ve her daireden en az beşer üyenin katılmasıyla meydana gelir. 3) Genel Kurul: Birinci Başkan, İkinci Başkan, Daire başkanları ve bütün üyelerden meydana gelir.

Bu kuruluş 27 Haziran 1972 tarih ve 1600 sayılı kanuna göredir. Birinci başkan, başsavcı, ikinci başkan ile daire başkanları, üyeler arasından rütbe ve kıdem sırasına göre tayin edilirler. Bu husus, Genel Kurmay Başkanının teklifi, Milli Savunma Bakanı ve Başbakanın ortak kararnamesi ve Cumhurbaşkanının tasdikiyle Resmi Gazete’de yayınlanarak gerçekleşir Üyeler ise en az albay rütbesinde birinci sınıf askeri hakimler arasından, Askeri Yargıtay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve her boş üyelik için gösterilen üç aday arasından Cumhurbaşkanınca seçilir.

2-)(Court Of Appeals) Adliye
mahkemelerinde veri­len kararların temyiz edilebileceği ve ayrıca kanunla
belirlen­miş bazı konulara ilk ve son derece mahkemesi olarak da bakmaya
yetkili üst mahkeme.

3-)Tüze yargılıklarınca verilen karar ve yargıların son inceleme orunu (mercii).

Bu bilgi faydalı oldu mu ?